The Verb (Feil)
Morfolojiquruluşunagörəfellərsadə, düzəltmə, mürəkkəb və tərkibi olur.
a) sadə (simple):, hide
b) düzəltmə (derivative): widen, organize
c) mürəkkəb (compound): broadcast
d) tərkibi (composite): give up, stand up
Feldüzəldənsufflkslər
-en- to sharpen – itiləmək
-fy, -ifyto simplify – sadələşdirmək, to falsify – saxtalaşdırmaq
-ize, -ise-to memorize – yadda saxlamaq, to patronise – himayədarlıqetmək
-ate, -ute-to demonstrate – nümayişetdirmək, to execute – yerinəyetirmək
Feldüzəldənprefikslər
en – to encircle – əhatəetmək
re – to reconstruct – yenidənqurmaq
dis – to disarm – tərksilahetmək,
un – to untie – açmaq
mis – to misunderstand – səhvbaşadüşmək,misadvise – pisməsləhətvermək
Mürəkkəbfellərikisözünbirləşməsindənibarətolur.
Tərkibifellərbirfelvəbirzərfdəntörəmişfeillərdir.
Feilin mənaca 3 növü var:
1. Əsas feillər (Notional \ Mainverbs)
2. Köməkçi feillər (Auxiliaryverbs)
3. Modal feillər (Modal verbs)
1) Əsas feillər-leksik mənaya malik olur və müstəqil şəkildə cümlə üzvü ola bilir. Feillərin çoxu əsas feillərdir.
Ex: to work – işləməktolive – yaşamaq
To drink – içmək towrite – yazmaq
Ex: His father works at the factory – Onunatası fabrikdə işləyir.
I like to work on sunny days – Mən günəşlı günlərdə işləməyi xoşlayıram.
2) Köməkçi feillər – leksik mənaya malik olmur və ayrılıqda cümlə üzvü ola bilmir. Ancaq əsas feillərlə birlikdə işlənərək zaman formalarını əmələ gətirir. Köməkçi feillər həmçinin sual və inkar cümlələrinin düzəldilməsindədə iştirak edir. İngilis dilində hər zamanın öz köməkçi feili var. Köməkçi feilləraşağıdakılardır:
1. do \ does – indiki sadə zaman (-ır4)
2. did – keçmiş sadə zaman (-dı4)
3. shall \ will – gələcək sadə zaman (-acaq2)
4. should \ would – keçmişə nəzərən gələcək zaman (-acaqdı2)
5. am \ is \ are – indiki davamedici zaman (-ır4)
6. was \ were – keçmiş davamedici zaman (-ırdı4)
7. have \ has – indiki bitmiş zaman (-mış4, ıb4)
8. had – keçmiş bitmiş zaman(-mışdı4)
9. shallhave \ will have – gələcək bitmiş zaman (-acaq2)
10. havebeen \ hasbeen – indiki bitmiş davamedici zaman (-ır4)
11. hadbeen – keçmiş bitmiş davamedici zaman (-ırdı4)
Ex:Do you like coffee? – Sən kofexoşlayırsan?
Anaris reading a book now – Anarindikitaboxuyur.
He has sold his car today – O bugünmaşınınısatıb.
Əsasfeillərinformaları
İngilisdilindəfeilin zaman formalarınıdüzəltməküçündördformadanistifadəolunur:
1. Feil 1- Verb I – Feilinməsdərforması / The Infinitive Form– V1-TO DO
2Feil 2 – Verb II – Feilinkeçmişsadə zaman forması / The Past Simple Tense Form– V2-DİD
3. Feil 3 – Verb III – Feilinkeçmiş zaman feilisifəti / The Past Participle– V3-DONE
4Feil 4 – Verb IV – Feilinindiki zaman feilisifəti / The Present Participle– V4-DOİNG
BütünfeillərinV1vəV4formasıeynidir.V2 vəV3formalarınındüzəldilməsinəgörə isəfeillərüçyerəayrılır:
1. Qaydalı feillər (Regularverbs)
2. Qaydasız feillər (Irregular verbs)
3. Qarışıq feillər (Mixedverbs)
Qaydalı feillərinV2 və V3forması -edşəkilçisivasitəsilədüzəlir.Qaydalifellərin past simple və past participle formasıməsdərinsonuna -ed artırmaqladüzəlir.
–to watch – watched – watched (baxmaq, seyr etmək)
Yəni qaydalı fellərin past simple və past participle formaları bir-birindən fərqlənmir.
| “ed”şəkilçis iaşağıdakı kimi tələffüz olunur: | |
| a) cingiltilisamitlərdən (d -dan başqa), vəsaitlərdənsonra – [ d ] |
b) karsamitlərdən (t-dan başqa ) sonra – [ t |-asked [a:skt] intended
Qaydasız feillərin V2 və V3forması-ed şəkilçisi ilə deyil, müxtəlif yollarla düzəlir.
tosend – sent – sent(göndərmək)
to speak– spoke–spoken(danışmaq)
Qarışıq feillərin isə V2 forması qaydalı, V3 forması qaydasız olur.
to sew – sewed–sewn(paltartikmək)
to show– showed – shown(göstərmək, nümayiş etmək)
Irregular verbs \ Qaydasız feillər
V2 və V3 formaları eyni olan qaydasız feillər
1. to put – put – put – qoymaq
2. to let – let – let – icazə vermək
3. to read – read – read – oxumaq
4. to set – set – set – batmaq (günəş)
5. to cost – cost – cost – qiyməti olmaq
6. to burst – burst – burst – partlamaq
7. to cut – cut – cut – kəsmək, doğramaq
8. to shut -shut – shut – bağlamaq, örtmək
9. to hit – hit – hit – vurmaq, zərbə endirmək
10. to hurt -hurt – hurt – 1) yaralamaq 2) incitmək
11. to spread – spread – spread – yaymaq, yayılmaq
12. to send – sent – sent – göndərmək
13. to lend – lent – lent – borc vermək
14. to bend – bent – bent – əymək, əyilmək
15. to build – built – built – tikmək, qurmaq
16. to spend – spent – spent – 1) keçirmək (vaxt) 2) xərcləmək (pul)
17. to learn – learnt – learnt – öyrənmək
18. to spoil – spoilt – spoilt – xarab etmək
19. to burn – burnt – burnt – yanmaq, yandırmaq
20. to smell – smelt – smelt – 1) iyləmək 2) iy vermək
21. to deal – dealt – dealt – 1) işi olmaq 2) əlaqəsi olmaq
22. to dream – dreamt – dreamt – 1) arzulamaq 2) yuxu görmək
23. to mean – meant – meant – 1) nəzərdə tutmaq 2) məna vermək
24. to feel – felt – felt – hiss etmək
25. to sleep – slept – slept – yatmaq
26. to weep – wept – wept – ağlamaq
27. to keep – kept – kept – saxlamaq
28. to creep – crept – crept – sürünmək
29. to sweep – swept – swept – süpürmək
30. to leave – left – left – 1) tərk etmək 2) çıxıb getmək
31. to sit – sat – sat – oturmaq
32. to shoot – shot – shot – atəş açmaq, atmaq
33. to lose – lost – lost – 1) itirmək 2) uduzmaq
34. to light – lit – lit – 1) yandırmaq 2) işıqlandırmaq
35. to get – got – got – 1) əldə etmək, almaq 2) qazanmaq
36. to meet – met – met – 1) görüşmək 2) qarşılaşmaq 3) tanış olmaq
37. to catch – caught – caught – tutmaq
38. to teach – taught – taught – öyrətmək
39. to bring – brought – brought – gətirmək
40. to buy – bought – bought – almaq (pulla)
41. to think – thought – thought – fikirləşmək
42. to fight – fought – fought – döyüşmək, vuruşmaq
43. to say – said – said – demek
44. to pay – paid – paid – ödəmək
45. to feed – fed – fed – yedirtmək
46. to find – found – found – tapmaq
47. to hear – heard – heard – eşitmək
48. to lead – led – led – rəhbərlik etmək
49. to hold – held – held – tutmaq, saxlamaq
50. to have – had – had – varı olmaq, malik olmaq
51. to bind – bound – bound – 1) bağlamaq 2) cildləmək
52. to make – made – made – 1) məcbur etmək 2) düzəltmək, hazırlamaq
53. to dig – dug – dug – qazmaq
54. to hang – hung – hung – asmaq
55. to sting – stung – stung – sancmaq, dişləmək
56. to cling – clung – clung – yapışmaq, sarılmaq
57. to stick – stuck – stuck – batırmaq, sancmaq (bıçaq)
58. to strike – struck – struck – 1) vurmaq, zərbə endirmək 2) tətil etmək
59. to shine – shone – shone – parlamaq
60. to win – won – won – udmaq, qalib gəlmək
61. to stand – stood – stood – durmaq
62. to understand – understood – understood – anlamaq, başa düşmək
63. to sell – sold – sold – satmaq
64. to tell – told – told – demək
V2 və V3 formaları fərqli olan qaydasız feillər
1. to rise – rose – risen – qalxmaq
2. to write – wrote – written – yazmaq
3. to steal – stole – stolen – oğurlamaq
4. to choose – chose – chosen – seçmək
5. to wake – woke – woken – oyatmaq, oyanmaq
6. to break – broke – broken – qırmaq, sındırmaq
7. to freeze – froze – frozen – donmaq, dondurmaq
8. to drive – drove – driven – 1) sürmək 2) qovmaq
9. to awake – awoke – awoken – oyatmaq, oyanmaq
10. to speak – spoke – spoken – danışmaq, söhbətetmək
11. to arise – arose – arisen – 1) qalxmaq 2) baş vermək
12. to ride – rode – ridden – getmək, gəzmək (atla, maşınla)
13. to bite – bit – bitten – dişləmək
14. to beat – beat – beaten – vurmaq, döymək
15. to hide – hid – hidden – gizlətmək, gizlənmək
16. to eat – ate -eaten – yemək
17. to see – saw – seen – görmək
18. to give – gave – given – vermək
19. to be – was\were – been – olmaq
20. to take – took – taken – götürmək
21. to shake – shook – shaken – silkələmək
22. to fall – fell – fallen – yıxılmaq, düşmək
23. to forgive – forgave – forgiven – bağışlamaq
24. to forbid – forbade – forbidden – qadağan etmək
25. to forget – forgot – forgotten – unutmaq, yaddan çıxarmaq
26. to fly – flew – flown – uçmaq
27. to draw – drew – drown – şəkil çəkmək
28. to throw – threw – thrown – atmaq, tullamaq
29. to sew – sewed – sewn\sewed – tikmək (paltar)
30. to blow – blew – blown – 1) əsmək 2) üfürmək
31. to know – knew – known – 1) bilmək 2) tanımaq
32. to show – showed – shown – göstərmək, nümayiş etmək
33. to grow – grew – grown – 1) böyümək 2) əkmək, becərmək
34. to wear – wore – worn – geyinmək
35. to bear – bore – born – 1) doğmaq 2) dözmək
36. to swear – swore -sworn – 1) söymək 2) and içmək
37. to tear – tore – torn – 1) cırmaq, parçalamaq 2) cırmaqlamaq, yaralamaq
38. to run – ran – run – qaçmaq
39. to swim – swam – swum – üzmək
40. to drink – drank – drunk – içmək
41. to ring – rang – rung – zəng etmək
42. to begin – began – begun – başlamaq
43. to sink – sank – sunk – batmaq (gəmi)
44. to sing – sang – sung – oxumaq (mahnı)
45. to shrink – shrank – shrunk – yığışmaq, büzüşmək
46. to do – did – done – etmək
47. to go – went – gone – getmək
48. to come – came – come – gəlmək
49. to become – became – become – olmaq
50. to lie – lay – lain – lying – uzanmaq
51. to lay – laid – laid – laying – 1) qoymaq 2) sərmək (süfrə) 3) yumurtlamaq
Bu feillər Amerika və Britaniya ingiliscəsində fərqli olur.
American
bet – bet – bet
fit – fit – fit
get – got – gotten
quit – quit – quit
British
bet – bet – bet or bet – betted – betted
fit – fitted – fitted
get – got – got
quit – quitted quitted
Amerikan İngiliscəsində bəzi qaydalı feillərBritaniya İngiliscəsində qaydasızdır:
-American: bum-burned , dream-dreamed, kneel-kneeled, lean-leaned, smell smelled, spill-spilled.
-British: bum-bumt. dream-dreamt, kneel-knelt, lean-leant, smell-smelt, spill-spilt.
Məsdər (V1)
Məsdərin də 3 forması var:
1. “to”-luməsdər – tolisten
2. “to”-suz məsdər – listen
3. “ing”-liməsdər – listening
I like to play football – Mən futbol oynamağı xoşlayıram.
I likeplayingfootball – Mən futbol oynamağı xoşlayıram.
I sawthemplayfootball – Mən onların futbol oynadığını gördüm.
“to”-luməsdər – əsasən cümələdəmübtəda, tamamlıq və ismi xəbər olur.
Ex: Tostudyismywish – Oxumaqmənimarzumdur. (mübtəda)
His wish is to study – Onunarzusu oxumaqdır. (ismi xəbər)
Hewants to study abroad – O xaricdə təhsil almaq istəyir (tamamlıq)
Qeyd: “to”-luməsdər tərkib əmələ gətirərəkmübtəda vəzifəsində işlənərsə, xəbəri yenə də təkdə olur.
Ex: To kill wild birdsis forbidden here-Vəhşi quları öldürmək burda qadağandır.
TO DO feli ilə işlənən birləşmələr:
to do the room – otağı yığışdırmaq
to do well/badly in smth – müvəffəqiyyət qazanmaq/qazanmamaq
to do a translation – tərcümə etmək
to do one`s hair – saçını qaydaya salmaq
to do somebody good/harm – bir kəsə yaxşılıq/ziyan etmək
to do somebody harm – bir kəsə zərər vermək
to do (the) cooking – bişirmək
to do a museum – muzeyə baxmaq
to do a picture gallery – şəkil qalereyasına baxmaq
to do (the) washing – pal-paltar yumaq
to do one`s duty – öz vəzifəsini yerinə yetirmək
to do a job(work) – iş görmək
to do a dance – rəqs etmək
to do the cleaning- təmizlik aparmaq
to do right/wrong – düz/səhv iş görmək
to do a translation – tərcümə etmək
to do an exam – imtahan etmək
to do sightseeing – görməli yerlərə baxmaq
to do business – bizneslə məşğul olmaq
to do an experiment – eksperiment aparmaq
to do favour – yaxşılıq etmək
to do morning exercises – səhər idmanı etmək
to do homework/lessons/exercise – ev tapşırı/dərs/çalışma etmək
to do housework – ev işləri görmək
to do (the) shopping – bazarlıq etmək
to do (the) ironing – ütüləmək
to do a sum – məsələ həll etmək
to do one`s best – əlindən gələni etmək
to do lecturing – mühazirə oxumaqla məşğul olmaq
to do painting – şəkil çəkməklə məşğul olmaq
to do gardening – bağçılıqla məşğul olmaq
TO MAKE feli ilə işlənən birləşmələr:
to make a mistake – səhv etmək
to make up one`s mind – qərara gəlmək
to make a promise – söz vermək
to make a salad – salat hazırlamaq
to make a fire/bonfire – tonqal qalamaq
to make the bed – yerini yığışdırmaq
to make coffee/tea – kofe/çay hazırlamaq
to make dinner – günorta yeməyi hazırlamaq
to make a dress – paltar tikmək
to make a fence – çəpər düzəltmək
to make money – pul qazanmaq
to make a decision – qərara gəlmək
to make a noise – səs salmaq
to make a phone call – zəng etmək
to make a profit – xeyir götürmək
to make a visit – səfər etmək
to make preparations – hazırlıqlar etmək
to make a present – hədiyyə etmək
to make a choice – seçim etmək
to make a plan – plan tərtib etmək
to make a poem – şeir yazmaq
to make a speech – məruzə etmək
to make a law – qanun qəbul etmək
to make amendment – düzəlişlər etmək
to make a meal – yemək hazırlamaq
to make progress – inkişaf etmək
to make a change – dəyişiklik etmək
to make a suggestion/offer/proposal – təklif etmək
to make an impression – təsir etmək
to make a joke – zarafat etmək
to make a report – məlumat vermək, məruzə etmək
to make friends – dost qazanmaq
to make a list/text/sentence – siyahı/mətn/cümlə hazırlamaq
to make a note – qeyd etmək
to make fun – əylənmək
to make an effort – cəhd etmək
to make a journey/a trip/ a voyage/ a tour – səyahət etmək
Keçmiş zaman feili sifəti (V3)
FeilinV3 forması cümlədə həmçinin təyin də ola bilir. Bu zaman tərkib əmələ gətirərsə, təyin etdiyi isimdən sonra, tərkib əmələ gətirməzsə, təyin etdiyi isimdən həm əvvəl, həm də sonra işlənə bilir.
Ex: theplayedgame – oynanmış oyun
thegameplayed – oynanmış oyun
thegameplayed yesterday – dünən oynanmış oyun
thebrokenwindow – sındırılmış pəncərə
thewindowbroken – sındırılmış pəncərə
thewindowbroken by the pupils – şagirdlər tərəfindən sındırılmş pəncərə
İndiki zaman feili sifəti (V4)
FeilinV4 forması da cümlədə həmçinin təyin də ola bilir. Bu zaman tərkib əmələ gətirərsə təyin etdiyi isimdən sonra, tərkib əmələ gətirməzsə təyin etdiyi isimdən həm əvvəl, həm də sonra işlənə bilir,davamedici zamanların formalaşmasında istifadə olunur.
`A\AN\THE+İNG+İSİM=Participle I QEYD: `A\AN\THE+Gerund OLMAZ,AMMA A\AN+GERUND OLAR:Reading a book is useful
Ex: the playingchildren – oynayan uşaqlar
thechildrenplaying – oynayan uşaqlar
thechildrenplayinginthe yard – həyətdə oynayan uşaqlar
İndiki zaman feili sifət cümlənin əvvəlində gələrsə cümlədə mübtəda işlənməlidir,əgər cümlədə mübtəda yoxdursa “ing”-li söz Gerunddur: Using a calculator helps alot.Using a calculator You save a lot of time.
Tense Forms-Zaman Formaları
Felinxəbərşəkliindiki, keçmişvəgələcəkzamanlardahərəkətinreallığınıbildirirş
Xəbərşəklindəfelinikinövü var: məlumnöv, məchulnöv. Məlumnövdəxəbərşəklinin 4 zamanı, hərzamanınisə 4 formasıvar.
Sadə zaman formaları (Simple tense forms)
Indefinite Simple – Qeyri- müəyyən (sadə)
1) İndikiqeyri-müəyyən (sadə) zaman- Present Indefinite (simple): V (III şəxs+Vs)
2) Keçmişqeyri-müəyyən (sadə) zaman- Past Indefinite (simple): Verb+ed (V2)
3) Gələcəkqeyri-müəyyən (sadə) zaman– Future Indefinite (simple): shall, will+Verb
4) Keçmişənəzərəngələcəksadə zaman – Future Indefinite (simple) in the Past: should, would+Verb
II. Continuous – Davamedici
1) İndikidavamedici – Present Continuous: ( be/ am, is, are )+ Verb+ing (P1)
2) Keçmişdavamedici – Past Continuous: (be/ was, were)+ Verb+ing (P1)
3) Gələcəkdavamedici – Future Continuous: (shall, will be) +Verb+ing (P1)
4) Keçmişənəzərəngələcəkdavamedici zaman – Future Continuous in the past: should, would be + Verb+ing ( P1)
III. Perfect – Bitmiş
1) İndikibitmiş – Present Perfect: have / has + V3 / ed ( P2 )
2) Keçmişbitmiş – Past Perfect: had+ V3 / ed (P2)
3) Gələcəkbitmiş- Future Perfect: shall /will have + V3 / ed (P2)
4) Keçmişənəzərəngələcəkbitmiş zaman – Future Perfect in the Past: should / would have + V3 / ed (P2)
IV. Perfect Continuous – Bitmişdavamedici
1) İndikibitmişdavamedici zaman forması – Present Perfect Continuous: have / has been + Ving (P1)
2) Keçmişbitmişdavamedici zaman forması – Past Perfect Continuous: had been + Ving (P1)
3) Gələcəkbitmişdavamedici zaman forması – Future Perfect Continuous: shall, will have been + Ving (P1)
4) Keçmişənəzərəngələcəkbitmişdavamedici zaman forması – Future Perfect Continuous in the Past: should /
would have been + Ving (P2)
İndikisadə zaman forması (Simple present tense form)
İndikizamandaadəthalınıalmış, daimivətəkrarbaşverənhərəkətləriifadəetməküçünişlədilir,III şəxsdəfeilinsonuna –s/-es şəkilçisiartırmaqladüzəlir.III şəxsintəkindənbaşqa
bütünşəxslərdəfeileyniformadaolur:
I get up really early and practisefor an hour or so most days.
I use the Internet just about every day.
Bu zamanınsualıdo? ( III şəxsintəkində – does? ) ilədüzəlir.
| Do | you | speak | English? |
Does ilə sual verdikdə feilin sonundakı– s (es) şəkilçisidüşür.
¾ Bu zamanıninkarıdo not ( don’ t ), III şəxsintəkindəisədoesn not ( doesn’ t) ilədüzəlir. Doesn’ t dan sonra
feilinsonundakı –s (es) düşür.
| You | don’t | speak | English | Səningiliscədanışmırsan. |
| She | doesn’t | speak | English | O (qadın) İngiliscədanışmır. |
Present Simple zaman formasındacümləüzvlərinəsualverərkənmübtədavəonuntəyinininsualındanbaşqabütünsuallarda do / does köməkçifeillərimübtədadanqabaqişlənir:
You speak Englishevery day.
Doyou speak English every day?
It never rains in this part of the desert
Təbiəthadisələri, ümumihəqiqətlər, faktlar, atalarsözlərinitəsviretməküçünişlədilir:
fyou heat water to 100°C, it boils,Students don’t generally have much money.
Gələcəkdəbaşverəcəkhərəkətlərüçün zaman vəşərtbudaqcümlələrində (if and when
clauses).
I’ll tell you as soon as he comes.
If the temperature goes down, you will have to put on your warm jacket.
Beləbudaqcümlələrinbaşcümləsindəkifelgələcəkzamanda, əmrşəklindəvəyaindikizamanda
olur.
We have to do something about it before it is too late.
Don’t do it till I come.
Lakin when və if ilobaşlananmübtəda, xəbərvətamamlıqbudaqcümlələrindəgələcək zaman
işlənəbilir.
The question is when he’ll arrive.
He has told me when he’ll arrive.
Bəzihallardaindikisadə zaman proqram, cədvəlvəyaoxşarhadisələrhaqqındadanışarkən
gələcəksadəzamanınəvəzinəişlənir.
My plane leaves at two o’clock.
The summer term starts on April 10th.
The sun rises at 6.13 tomorrow.
As long as birləşməsindənsonragələcəkdəhər-hansıbirfikriifadəetməküçünindikisadəzamanişlənir.
As/so long as çoxvaxtşərtcümlələrindəişlənir-
You can take my car as/so long as you drive carefully.
Ardıcılbaşverəntamamlanmışhərəkətvəhadisələriifadəetməküçünnümayiş, şərh, təlimat
vəhekayələrdə:
In the film, the tea lady falls in love with the Prime Minister.
He passes to Taylor, Taylor shoots – and it’s a goal!
Generally, mainly, normally, usually, traditionally, I apoligizc, I advise, I Insist, I agree, I refuse, I hope, I suggest və s. ifadələridə adətən bu zamanda işlədilir.
ZAMAN ZƏRFLƏRİ:
| generally normally Always | every week |
| Never Usually | once a week |
| Sometimes | once a year |
| Often | Frequently |
| Seldom | rarely|scarcely |
| every day | Forever |
| every month | Regularly |
| every year | twice a week |
İndikisadəzamanadətənaşağıdakı zaman formalarıiləuzlaşır:
| Future simple+Present Simple | You will see him when he comes |
| Imperative sentence +Present Simple | Don’t go there if he doesn’t come. |
| Future continuous +Present Simple | I’ll be watching TV when he comes |
| Present perfect +Present Simple | If you have done your lessons you can go home. |
| Future perfect +Present Simple | You will have seen him when he comes home |
| Present continuous +Present Simple | I think they arc waiting for me in the entrance hall. |
| Past simple +Present Simple | Do you remember the family we met in Baki last year? |
